Project Augustus - Herdenking Nederlands-Indië 1945 - Burger slachtoffers tussen augustus '45 en 1963

23 August 2019

Version date: 2019-08-30

#woii #herdenken #nadenken #slachtoffers #burgers #comfortwomen

⇒ deel 5 - klik hier voor alle delen

.Japanse burgerkampen op Java
Figure 1. Japanse burgerkampen op Java

"Geen ander land heeft de moord op zoveel medeburgers zo gelaten geaccepteerd als Nederland in de Bersiapperiode" [1].

In Indonesië zijn tijdens WOII 4.000.000 burger slachtoffers gevallen tijdens de Japanse bezetting.

Cijfers over het aantal slachtoffers in de periode augustus 1945 - 1950 zijn inmiddels ruim 7 decennia later nog steeds onderwerp van debat.

Door een gebrek aan onderbouwing i.c. het ontbreken van statistieken hebben de cijfers het karakter van schattingen die variëren tussen 150.000 en 300.000. [2]

De 'bersiap' is ook niet onopgemerkt voorbij gegaan aan mijn familie. Ouders en broers van opa werden in Soerabaya vermoord. Oma en haar kinderen die in Bandoeng woonden, waaronder mijn moeder, moesten vluchten en kwamen terecht in een vluchtelingenhuis aan de Wenckebachlaan [3].

Indonesiërs

Aangezien op 17 augustus 1945 de Indonesische republiek werd uitgeroepen die door de staat der nederlanden met hand en tand is bevochten, staat voornoemd 'debat' - in Nederland - in het teken van de schuldvraag [4][5].

"De Indonesische vrijheidsstrijd bestaat in feite uit drie afzonderlijke conflicten die tegelijkertijd speelden [6].

  1. De interstatelijke oorlog tussen Nederland en Indonesië. Slachtoffers zijn zowel militairen als burgers.
    De burgeroorlog van Indonesiërs onderling:

  2. De meeste doden vielen in de strijd tussen de centrale regering van Soekarno/Hatta en separatistische Indonesische organisaties als de PKI (communisten).

  3. Groepen Indonesiërs die verdacht werden van Nederlandse sympathieën.

    1. Het bekendst zijn de Zuid-Molukkers. Maar ook andere Indonesiërs werden met hele families tegelijk van kant gemaakt.

    2. De Indo-Chinese gemeenschap betaalde een zware tol vanwege hun welvaart en vermeende Nederlandse affiniteit.

    3. Hoewel geen Indonesiërs: Indische Nederlanders vanwege hun loyaliteit aan het Nederlandse bestuur.

Deze drie gelijktijdige oorlogen tijdens de Indonesische vrijheidsstrijd maken een historisch verantwoorde geschiedschrijving van de Indonesische revolutie uitermate complex".

  • ad1. Deze redenering volgend, is het duidelijk dat niet alle omgekomen Indonesische burgers na augustus 1945 op het conto van nederlandse en KNIL militairen kan worden geschreven.

Hoewel er geen aandacht wordt gegeven aan slachtoffers onder de Indonesische bevolking, ook niet degenen die zijn omgekomen na augustus 1945, worden inmiddels wel de omgekomen Zuid-Molukkers - ~1800, waarvan ~ 500 tijdens de Bersiap - herdacht op de Nationale herdenking Nederlands-Indië.

"Ik denk dat het pas vanaf de onbelaste 4e generatie zal lukken om aan beide zijden de feiten en gebeurtenissen zo goed mogelijk in het juiste perspectief te (willen) zien en te plaatsen".[7]

Table 1. Indonesische burger slachtoffers 1945-1949
Omschrijving Omgekomen Opmerking

Burgerbevolking op Java

75.636

Christiaan Harinck, Nico van Horn en Bart Luttikhuis [8]

Burgerbevolking op Sumatra

10.489

Christiaan Harinck, Nico van Horn en Bart Luttikhuis [8]

Burgerbevolking op Java en sumatra

46.818

1 januari 1949 tot 10 augustus 1949. Petra Groen [8]

Burgerbevolking op Zuid-Celebes

3256 - 6500

cijfers van het HKGS - historicus Willem IJzereef [8] tussen januari 1946 en maart 1947.

Chinezen

?

Zuid-Molukkers [9]

490 [10]

Gekomen om terug tegaan maar gebleven [11]

Burgerbevolking totaal [12]

250.000 - 300.000

Frederick [13]

Burgerbevolking totaal

150.000

Theodor Holman [14]. door Nederlanders gemaakte slachtoffers (100.000 de Jong), inclusief onderling Indonesisch geweld (Remco Raben en Gert Oostindie)

Burgerbevolking totaal

2.4 milj.

Pierre van der Eng [15]

Burgerbevolking totaal

25.000 - 100.000

Australische historicus Adrian Vickers [8] op basis van een overzicht van vooral Indonesische geschiedschrijving.

Burgerbevolking totaal

97.421.

Christiaan Harinck, Nico van Horn en Bart Luttikhuis [8]. totaal aantal gesneuvelde Indonesiërs, onduidelijk hoeveel daarvan strijders en hoeveel burgers. In de militaire rapportage worden alle doden opgevoerd als ‘vijandelijke verliezen’.

Bersiap augustus 1945 - mei 1946

bersiap soerabaja
Jonge revolutionairen in Soerabaja, eind 1945

Gedurende meer dan een halve eeuw werd uitgegaan van de cijfers van de ODO, met de toevoeging van dr. L. de Jong dat het aantal van 3.500 Bersiap [16] slachtoffers aan de lage kant was.

Het afgelopen decennium werd dit aantal zonder duidelijk bronnenonderzoek opgehoogd tot 20 à 30.000. "De conclusie van Frederick dat 10% van de Indo-Europeanen in de na-oorlogse jaren zou zijn omgekomen lijkt een ‘mooi’ afrondend gegeven, maar is historisch onverantwoord"[17].

Het voorgaande overziend lijkt mij een Nederlands slachtofferaantal van circa 5.500 het meest reëel, namelijk de 3.500 “gedocumenteerde doden” plus omstreeks 2.000 vermisten[18].

Onderstaande tabel is een overzicht van 'Bersiap slachtoffers' uit diverse bronnen.

Table 2. Europese burgerslachtoffers november 1945 - mei 1946 (Bersiap)
- Aantal Omgekomen Groep Opmerkingen

Europese Burgers > nov 1945

50.000

2.000

Burgergeïnterneerden

Door Indonesische nationalisten Dit aantal nam snel af door vertrek van Indo-Europeanen. Bussemaker: omgekomen door ziekte en/of ouderdom gevelde Nederlanders in de Bersiapkampen voornamelijk ouderen en kinderen. Niet in genoemde 3.500 Bersiapslachtoffers

niet-geïnterneerde Indo-Europeanen

220.000-240.000

3.500

Buiten kampers

Hoeveel niet-geïnterneerde (Indo-)Europeanen er in totaal van de honger en andere ontberingen zijn omgekomen is niet bekend. Slachtoffers Bersiap op 3.500 geschat (ODO). Eind 1948 waren er in heel Indië nog circa 2.500 Europeanen zoek, wo personen in die in de Japanse bezettingstijd spoorloos waren verdwenen.

Bersiap slachtoffers >1945-1946

11.262

Buitenkampers

ODO May 1947. working from lists of registered citizens. We shall never know how many unregistered Eurasians were involved.

Bersiap slachtoffers >1945-1946

20000 – 30000

Buitenkampers

William H Frederick op Indisch4Ever

Bersiap slachtoffers >1945-1946

300.000

28.000

Buitenkampers

Indische Pensioenbond. 8,000 deaths and 20,000 missing. Niemand lijkt te kunnen aangeven hoe dit cijfer tot stand is gekomen en wat de oorspronkelijke bron van deze bewering is.

Met 'Buitenkampers' worden de Europese ic. Nederlands-Indische bevolkingsgroepen bedoeld. Personen die de Japanse bezetting niet in een kamp hebben doorgemaakt.

Bersiapkampen

Japanse burgerkampen op Sumatra
Figure 2. Japanse burgerkampen op Sumatra

De 'Burgergeïnterneerden' zaten in zg. 'Bersiapkampen' De term 'Bersiapkampen' wordt nu gebruikt voor drie soorten kampen [19]

  1. de Republikeinse kampen, waarbij totaal ongeveer 50.000 Nederlanders door de Indonesiërs werden geïnterneerd (periode oktober 1945 tot mei 1947)
    De geïnterneerden in de Republikeinse kampen werden geëva­cueerd naar geallieerd gebied en de scheepstransporten uit Indië naar Australië, Ceylon, Bangkok, Nieuw-Guinea en alle transporten naar Nederland (meer dan 1500 vaarten) en van Australië, Ceylon en Bangkok terug naar Nederlands-Indië, cq Indo­nesië.

  2. de ex-Japanse kampen, waarin totaal ongeveer 100.000 Nederlanders verbleven in afwach­ting van hun evacuatie naar Nederland of hun overbrenging naar speciaal in­ge­­richte Opvang­kampen (periode augustus 1945 tot medio 1946).
    Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in het voormalig Neder­lands-Indië in de periode maart 1942 - augustus 1945 ongeveer 100.000 Nederlandse burgers geïnterneerd. De mannen werden ge­schei­den van de vrouwen en kinderen. Vanaf 1944 werden jongens, ouder dan 10 jaar, ondergebracht in de mannenkampen of in aparte jongens­kampen [20].

  3. de Opvangkampen, waarin ongeveer 100.000 Neder­landers verbleven in afwachting van hun evacuatie naar Nederland of hun terugkeer in de Indische samen­leving.
    Om te voorkomen, dat zij werden geïnterneerd door de Indonesiërs, zochten vele Nederlandse families bescherming in gebouwen of woonwijken, die eerst nog door Japan­ners, later door Engelsen, weer later door Nederlandse militairen werden be­schermd. Deze kampen worden aangeduid als Opvangkampen.

Afkortingen

O.D.O.

Nederlandse Opsporingsdienst Overledenen (ODO).
In december 1945 opgerichte organisatie was belast met het verzamelen van betrouwbare gegevens over alle Nederlanders en Nederlandse onderdanen die na 7 december 1941 waren overleden of werden vermist. Helaas is van het O.D.O.-archief zeer weinig bewaard gebleven.

1. https://www.paulabrunsveldvanhulten.nl/feiten-en-cijfers
2. Bersiap Deel II door: Herman Bussemaker - http://icmonline.ning.com/profiles/blogs/aankondiging-artikel-over-bersiap
3. . Vermoedelijk rond het huis van Pauline Louise Marie van Doornum-Baronesse van Utenhove, die op 28 november 1945 in haar voortuin aan de Wenckebachlaan in Bandung met dum-dum kogels werd vermoord - https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/35221/pauline-louise-marie-van-doornum-baronesse-van-utenhove
4. https://javapost.nl/2014/02/07/bersiap-de-werkelijke-cijfers/
5. De term Politionele Acties was een sterk staaltje van politieke framing - https://hoeiboei.blogspot.com/2012/07/de-term-politionele-acties-was-een.html
6. De Indonesische vrijheidsstrijd bestaat in feite uit drie afzonderlijke conflicten die tegelijkertijd speelden - https://indisch4ever.nu/2013/11/21/moord-op-duizenden-indische-nederlanders-was-genocide/#comment-57782/
7. eppeson marawasin - De Indonesische vrijheidsstrijd bestaat in feite uit drie afzonderlijke conflicten die tegelijkertijd speelden - https://indisch4ever.nu/2013/11/21/moord-op-duizenden-indische-nederlanders-was-genocide/#comment-57782/
8. https://javapost.nl/2017/08/12/wie-telt-de-indonesische-doden/
9. Faciliteitenwet - https://en.wikipedia.org/wiki/Faciliteitenwet
10. Molukse slachtoffers Tweede Wereldoorlog - https://javapost.nl/2015/08/28/molukse-slachtoffers-tweede-wereldoorlog/
11. Gekomen om terug tegaan maar gebleven - https://theses.ubn.ru.nl/bitstream/handle/123456789/4552/Hooyman%2c_S_1.pdf?sequence=1
12. The killing of Dutch and Eurasians in Indonesia’s national revolution (1945–49): a ‘brief genocide’ reconsidered - https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14623528.2012.719370?journalCode=cjgr20#.UoojW-K42et
13. https://indisch4ever.nu/2013/11/21/moord-op-duizenden-indische-nederlanders-was-genocide/#comment-57778
14. https://indisch4ever.nu/2013/11/21/moord-op-duizenden-indische-nederlanders-was-genocide/#comment-57845
15. berekende het demografische gat- het verschil tussen de normaliter te verwachten en de daadwerkelijke bevolkingsgroei – voor de hele jaren veertig in Indonesië liefst 2,4 miljoen bedroeg: een teken dat niet alleen oorlogsgeweld maar ook hongersnood en andere ontberingen grootschalige gevolgen hadden in deze periode. - https://javapost.nl/2017/08/12/
16. Bersiap - https://en.wikipedia.org/wiki/Bersiap
17. Bersiap: de werkelijke cijfers (2014) - https://javapost.nl/2014/02/07/bersiap-de-werkelijke-cijfers/
18. Jeroen Kemperman - De slachtoffers van de Bersiap - http://niodbibliotheek.blogspot.com/2014/05/de-slachtoffers-van-de-bersiap_16.html
19. Bersiapkampen - https://www.bersiapkampen.nl/:
20. Japanse burgerkampen - https://www.japanseburgerkampen.nl/